Beter voorkomen dan lijmen: over de erfovereenkomst, de zorgovereenkomst en de schenking onder last

In deze blog spitsen wij ons toe op de situatie waarbij er prestaties worden verricht tussen familieleden. Waarvoor de persoon die wordt geholpen, in een vergoeding hiervoor wenst te voorzien.

Wij onderscheiden hier enerzijds de situatie waarbij een kind voor de hulpbehoevende ouder zorgt. Anderzijds de situatie waarbij de ouders een kind helpen. Alledaagse fenomenen, die echter bij overlijden van een ouder dikwijls tot erfrechtelijke disputen leiden. Volgende situaties zijn zeker herkenbaar:

Situatie 1: Ouders die enkel kunnen babysitten op de kinderen van het ene kind om praktische redenen, ouders die slechts één kind kunnen helpen bij het bouwen van diens huis of die slechts één kind kosteloos kunnen huisvesten. Vaak zullen zij dan, ter compensatie voor deze diensten, het andere kind een bedrag schenken.

Situatie 2: Een kind dat wekelijks huishoudelijke taken uitvoert voor diens ouder(s). Dit kind ontvangt daar op periodieke basis een vergoeding voor.

Hoewel op het eerste zicht onschuldig, kunnen beide voorbeelden een enorme impact hebben op de latere verdeling van de nalatenschap.

Wij trachten in deze blog enkele oplossingen aan te reiken ter voorkoming van onvoorziene gevolgen.

Voorbeeld 1: Ouder helpt slechts één kind

De kosteloze diensten die een erflater heeft uitgevoerd ten voordele van één kind zullen later niet bij de nalatenschap begroot en bijgevoegd worden. Wanneer een ouder dan, ter compensatie van deze kosteloze diensten, een schenking binnen erfdeel doet aan het andere kind, zal deze schenking bij de erfrechtelijke verdeling leiden tot een grove – en doorgaans een ongewenste – ongelijkheid.

Van waar komt deze ongelijkheid? Deze is te vinden in het erfrechtelijke principe “inbreng”. Hetwelk inhoudt dat enkel de financiële of materiële schenking aanzien als een voorschot op de erfenis

Deze situatie kan worden verholpen door een erfovereenkomst of een schenking buiten erfdeel dan wel door een bijzonder legaat in een testament.

Oplossing 1: Erfovereenkomst

Ingevolge het nieuwe erfrecht is het mogelijk dat de erflater in een overeenkomst duidelijkheid kan scheppen over de interpretatie of waarde van bv. schenkingen. Of andere handelingen die mogelijks bij het overlijden door de erfgenamen kunnen betwist worden. Hij kan deze overeenkomst bijvoorbeeld sluiten met al zijn erfgenamen in neerdalende lijn.

Oplossing 2: Schenking buiten erfdeel of bijzonder legaat in het testament

De erflater kan een bedrag schenken aan een kind, zonder dat deze schenking toegerekend wordt op het erfdeel van dit kind. De schenker dient dan in de schenkingsakte een beding op te nemen. Hierin wordt aangegeven dat de begunstigde deze schenking heeft ontvangen “buiten erfdeel”. Het bedrag van deze schenking zal louter toegerekend worden op het beschikbaar deel van de erflater. Tenzij de schenking het beschikbaar deel overschrijdt.

Het beschikbaar deel is het deel dat overblijft na de aftrek van de wettelijke reserve.

Veiligheidshalve, en om bewijsmoeilijkheden in de toekomst te vermijden, is het aangeraden een onderhandse schenkingsakte, een zgn. pacte adjoint, op te stellen.

Opgepast: onder het nieuwe erfrecht is de wettelijke reserve van de kinderen gewijzigd naar 1/2^e van de nalatenschap, dit ongeacht het aantal kinderen. Deze reserve houdt in dat de overledene over dit deel niet vrij kan beschikken, zelfs niet bij testament. Het komt aldus sowieso toe aan de kinderen.

Situatie 2: Een kind helpt de hulpbehoevende ouder(s) en wordt hiervoor vergoed

Ook in deze context worden de diensten die een kind uitvoert voor diens hulpbehoevende ouder(s) niet aangerekend in de nalatenschap. Het kind voert deze diensten kosteloos uit, zonder dat hij later in de nalatenschap van de ouder zal bevoordeeld worden t.o.v. de andere kinderen.

Indien u evenwel als erflater het kind bijgevolg hiervoor toch wenst te vergoeden kunnen de volgende pistes in overweging genomen worden. Een zorgovereenkomst, een schenking buiten erfdeel of een schenking onder last van verzorging.

Oplossing 1: Zorgovereenkomst

De erfgenaam sluit in dit geval een zorgovereenkomst met de zorgbehoevende erflater, waarin een duidelijk overzicht zal worden opgesteld van de zorgtaken die hij zal uitvoeren. Deze zorgen kunnen zeer verscheiden zijn. Bovendien spreken de partijen het bedrag en de wijze van vergoedingen af alsook voor welke periode de overeenkomst zal gelden.

Hoewel het niet verplicht is, kan het aangewezen zijn de andere kinderen bij de onderhandelingen en de redactie van de zorgovereenkomst te betrekken. Dit teneinde toekomstige betwistingen te vermijden.

Het voordeel is dat een zorgovereenkomst transparantie biedt en gemoedsrust voor de hulpbehoevende ouder.

( ! ) Aan een zorgovereenkomst zijn daarentegen ook risico’s verbonden. De vergoeding kan in de nalatenschap bijgevoegd en verrekend worden. Het hulp biedende kind kan in de personenbelasting getaxeerd worden op de verworven inkomsten (weliswaar afhankelijk van de vergoeding), etc.

Oplossing 2: Schenking buiten erfdeel – met last van verzorging

Wat betreft het schenken buiten erfdeel verwijzen we naar de oplossing 2 in het eerste voorbeeld. Die kan ook op deze situatie worden toegepast.

Hoewel een schenking buiten erfdeel ook in deze situatie mogelijk is, is het in dit geval meer aangewezen om te schenken onder last.

De erflater schenkt bijvoorbeeld met de last om in zijn huishouden of verzorging te voorzien. De schenking wordt dan geacht een vergoeding te zijn voor de geleverde diensten door de begunstigde. In de schenkingsakte dient grondig te worden aangegeven welke taken en welke kosten voor deze taken, de begunstigde op zich zal nemen.

Een groot voordeel van de schenking onder last is dat wanneer de begiftigde de last niet vervult, de gedane schenking kan worden aangevochten. De begiftigde wordt aldus verplicht de gedane schenkingen terug te betalen. Men denke hier voornamelijk aan de situatie waarbij personen alles in het werk stellen en hulp bieden enkel en alleen met het oog op het verkrijgen van een schenking. Eens de schenking werd verkregen de begiftigde de rug toe keren.

Conclusie

Gelet op de juridische en fiscale implicaties die de voormelde oplossingen met zich meebrengen, is het aangeraden om hiervoor voorafgaand steeds juridisch advies in te winnen.

De verscheidene pistes hierboven aangekaart zijn uiteraard niet limitatief, doch wel de meest gangbare. Afhankelijk van uw specifieke situatie zoeken wij samen met u te naar de meest praktische uitweg op maat.